Amersfoort

Toespraak van Drs. Bien van den Brink – Tjebbes. Verpleegkundige en andragoloog, en bovenal 60 jaar ervaring in de zorg.

De Socialistische Partij is tegen de verzakelijking van de zorg. Zij maakt zich daarnaast zorgen over de nadruk die steeds weer gelegd wordt op de “eigen verantwoordelijkheid” van de burgers. Want ook dat leidt tot verzakelijking. En bovendien tot een ik-gerichtheid, die schadelijk is voor de maatschappij. Deze ik-gerichtheid ondermijnt de samenhang tussen mensen: elkaar zien en elkaar vertrouwen verschuift naar de achtergrond.

Dan ziet “de markt” haar kans. Alles is immers te koop! Dan draait de maatschappij om geld en goederen. Maar niet meer om mensen! De SP is ervan overtuigd, dat deze weg niet begaanbaar is. De waardigheid van het menselijk bestaan staat op het spel. De vertrouwensrelatie tussen mensen wordt bedreigd. Dit wordt duidelijk zichtbaar als het over de “Zorg” gaat. Als dáár de vertrouwensrelatie ontbreekt of aangetast wordt, loopt de menselijke waardigheid een groot en onaanvaardbaar risico. . In een vertrouwensrelatie past geen marktdenken. De SP zal daarom ook steeds blijven waken en ijveren voor de menselijke maat in de zorg. Zeker ook gezien de ervaringen met uitbesteding van allerlei taken van de gemeente naar de marktsector In de “zorg” is er GEEN hoofdrol voor de MARKT. Maar wel voor de ANDER, die ondersteuning nodig heeft!

Het wordt tegenwoordig vaak gehoord: “de burger mag zelf de zorg inkopen, die hij of zij nodig heeft”. En…hij mag het niet alleen, hij móét het zelfs. Zeker als hij een PGB heeft.
Wat lijkt dat een mooi geëmancipeerd standpunt! Zo komt de burger pas goed tot zijn of haar recht! Maar, helaas, het is voor velen schone schijn. Want waar of bij wie koop je zoiets als zorg? Bij een instelling? Maar dan koop je meteen ook de regels die daar gelden. Het is maar de raag of die passen bij jouw zorgbehoefte! Of bij een particulier? Wordt jouw zorgbehoefte dan goed begrepen? En zo niet, kun je er dan weer vanaf zonder nare gevolgen? En hoe is de kwaliteit van de zorg op den duur?
Hoe afhankelijk is een zorgbehoeftig mens eigenlijk? En hoe onafhankelijk is een zorg-aanbiedend mens? Kàn er wel sprake zijn van gelijkwaardigheid? Van een zorgverleningrelatie, als die berust op “koopgedrag”?
Zorgbehoeftigheid betekent, in de werkelijkheid van alle dag, vaak ook het onvermogen om te weten wat er aan zorg nodig of wenselijk is. En waar die zorg beschikbaar is. En als dan ook nog de energie ontbreekt om een oplossing te zoeken, dan blijven mensen onverzorgd achter!
De SP wil niet voetstoots uitgaan van de assertiviteit van alle burgers. Niet iedereen kan “zorg inkopen”. Zorg is dus géén koopwaar, maar het antwoord op een zorgbehoefte!
Daarom: Wees alert op iemands zorgbehoefte. Probeer die te begrijpen: bescherm zo zijn menswaardigheid.

Het spreken over zorgproducten is eigenlijk onmogelijk. Het is een tegenstelling in zichzelf: want “een product is geen zorg” en “zorg is geen product”. Toch horen we het woord “zorgproduct” nog vaak gebruiken. Het heeft dan te maken met het economische denken, dat vaak wordt gezien als basis van de huidige maatschappij. Het gaat dan om denken in geld en goederen, in loon naar werken, in “niets voor niets”. Iemand produceert iets om het te verkopen. Het moet in de eerste plaats iets opbrengen voor hem/haarzelf! Hij/zij moet er zelf baat bij hebben. Er is sprake van “baatzuchtigheid”.Ik heb zelfs al eens de term “zorgindustrie” gehoord!!
Maar waarom past deze manier van denken niet bij “zorg”? Het antwoord op deze vraag is: er is iemand vergeten! Namelijk de “zorgbehoeftige”!! Maar hij/zij is toch is het begin van alles? Stel, dat er niemand zorg nodig zou hebben, dan zou er toch ook niet gezorgd moeten worden!

Het gaat dus in de zorg in de eerste plaats om de mens, die zorg nodig heeft. In de tweede plaats gaat het om de mens, die deze zorg verleent. Maar…juist door de zorgbehoefte én de zorgverlening zijn deze mensen op elkaar betrokken. Er is sprake van wat wordt genoemd een zorgverleningsrelatie, een verbondenheid. Dit is de grondslag voor goede zorgverlening!
Binnen deze verbondenheid, die plaatsvindt in de maatschappelijke context, kunnen economische argumenten een rol gaan spelen. Maar dan wordt de baatzuchtigheid afgedempt door de menselijke factor. Dan is zorg geen product meer!
Ik ben ervan overtuigd, dat heel veel zorgverleners de voldoening ervaren van het “mogen zorgen voor iemand, die het nodig heeft”. Dus: zorgbehoeftigen én zorgverleners moeten tot hun recht komen. Maak je sterk voor de medemenselijkheid: de basis voor de samenhang in onze maatschappij!

Als het over “de zorg” gaat, gebruiken we gemakkelijk de woorden “zorgen” en “helpen” door elkaar. Het lijkt dan allemaal hetzelfde. Maar, waarom bestaan er dan twee woorden voor? Zou er toch een verschil zijn? Ja, en we kunnen dat afleiden uit de drie voorafgaande stellingen. Het gaat eerst om de mens, déze Ander die wij ontmoeten. In deze ontmoeting gaat het om zijn menswaardigheid, die wij willen beschermen. Deze intentie leidt tot medemenselijkheid als grondslag voor de maatschappij. De kring wordt dus steeds wijder getrokken, maar laten we bij het begin beginnen. Er is verschil tussen helpen en zorgen. We horen het al in onze taal. We zeggen immers: “Ik help iemand” en “Ik zorg voor iemand ”.
In het eerste geval ligt de nadruk op “iemand”, die om hulp vraagt, die dus vraagt om iets bepaalds voor hem te doen. In het tweede geval ligt de nadruk op “ik”. Ik doe, wat ik denk dat goed voor hem is of wat hij wel zal willen naar mijn idee. Dus: helpen begint bij de Ander, die mij iets vraagt. zorgen begint bij mijzelf (als “deskundige”), die een zorgbehoefte constateert. Helpen en zorgen: het is allebei en soms zelfs tegelijkertijd nodig in onze maatschappij. Want niet iedereen is in staat tot het stellen van hulpvragen!
Daarom: Geef vorm aan nieuw sociaal denken.Wees je bewust van de risico’s:“Zorg” is iets anders dan “hulp”!

Tenslotte: We willen echt wel helpen en de hulpvraag van de Ander horen. We weten ook heel goed wat het is: om hulp vragen. Ieder van ons is zelf wel in een situatie geweest, waarin hij/zij hulp nodig had. We weten hoe moeilijk het kan zijn om te erkennen dat je hulp nodig hebt. We weten ook, als je de grote stap eenmaal hebt genomen, hoe goed het is om dan gehòòrd te worden. En om een antwoord te krijgen dat zo goed mogelijk past bij wat je vroeg, zonder voorwaarden vooraf!
Waar gaan die hulpvragen dan over?? Als we ons beperken tot wat genoemd wordt “de sector Zorg”, dan gaat het om “het waardig menselijk bestaan van unieke mensen in hun eigen wereld”. Zelf noem ik dat graag “de bestaanszorg van de mens”.
Ik hoor U nu denken: “ja, maar daar valt alles onder!” En gelijk heeft U!
Het is ingewikkeld en bovendien uniek, dat alles waar de hulpverlener mee te maken krijgt.
Hij mòèt wel een hulpmiddel hebben om niets te vergeten. Want anders hoort en ziet hij maar een paar dingen, die in het oog springen. En dat terwijl “heel de mens” nu juist zo belangrijk is. Het staat niet voor niets in het beginselprogramma van de SP! Want we bestaan als mens toch niet uit losse onderdelen?
Welnu: het hulpmiddel bestaat. We moeten het alleen nog leren gebruiken.
En dat moet snel gebeuren, want de hulpvraag moet niet straks (als het ons uitkomt) beantwoord worden, maar nù. Het leven gaat immers verder?! Dat geldt zeker voor de hulpvrager. Vanuit de politiek gezien kunnen we ons afvragen of er belemmeringen zijn, die weggenomen zouden moeten worden. In hoeverre er tussenlagen in de hulpverlening zijn ontstaan, die ondanks goede bedoelingen, het beantwoorden van de hulpvraag niet bevorderen. In hoeverre er regels zijn ontstaan, die het moeilijk maken om de heelheid van “deze mens-in-zijn-wereld” tot zijn recht te laten komen. Want: Bij helpen staat de hulpvrager centraal. Dus luister eerst goed naar hem:en geef daarna het antwoord, dat voor hem passend is.

Amersfoort, 17 februari 2006 Bien van den Brink - Tjebbes